บทความวิจัยนี้สนใจศึกษา 1) การพัฒนาความเชื่อและระบบความสัมพันธ์ของชุมชนชาวประมงกับปรากฏการณ์ปลาขึ้น/ปลากอง และ 2) ศึกษาโอกาสและแรงบีบคั้นทางเศรษฐกิจการเมืองของชาวประมงกว๊านพะเยาในบริบททางประวัติศาสตร์ที่ทำให้เกิดการมุ่งไปสู่การปรับตัวของกลุ่มชาวประมง โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ได้แก่ การสัมภาษณ์เจาะลึกผู้ให้ข้อมูลสำคัญ การสนทนากลุ่ม ผลการศึกษาพบว่า ชาวประมงกว๊านพะเยาใช้ปรากฏการณ์ปลาขึ้น/ปลากองสร้างระบบความเชื่อในการอนุรักษ์กว๊านพะเยาและนำไปสู่การปรับบทบาทจากการจับปลาไปสู่กลุ่มวิสาหกิจชุมชน การปรับตัวดังกล่าวเกิดจากการเปลี่ยนผ่านความสัมพันธ์กับรัฐและเอกชนในบริบททางประวัติศาสตร์การพัฒนากว๊านพะเยาจากผู้ถูกกระทำ ผู้ตอบโต้ ผู้ร่วมมือ และผู้สร้างการนำในการพัฒนากว๊านพะเยาตามลำดับ การวิจัยนี้เสนอว่า โอกาสและแรงบีบคั้นทางเศรษฐกิจการเมืองของการพัฒนากว๊านพะเยา ทำให้ชาวประมงพยายามจัดการกลุ่มโดยพัฒนากิจกรรมทางเศรษฐกิจการหาปลา สินค้า การท่องเที่ยว วัฒนธรรมประเพณี นโยบายจังหวัดเข้าไว้ด้วยกัน ซึ่งกำลังสะท้อนการเปลี่ยนแปลงสำนึกจากการประมงไปสู่ความเป็นผู้ประกอบการมากขึ้น