บทความนี้ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างแนวคิดประเพณีประดิษฐ์ รัฐนาฏกรรมและชุมชนจินตกรรมในสังคมไทย โดยวิธีการวิเคราะห์การศึกษาที่ผ่านมา และพบว่า มีการเปลี่ยนแปลงความหมายของประเพณีประดิษฐ์ที่มีนัยของการสร้างสำนึกร่วม การตอบโต้ ต่อสู้ ต่อรองและปรับตัวเพื่อตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคมสมัยใหม่ ในขณะที่การศึกษารัฐนาฏกรรมมีอยู่อย่างจำกัดและส่วนใหญ่เป็นการศึกษาในเชิงสถาบัน รัฐและการเมืองวัฒนธรรม จนทำให้การศึกษาทั้งสองแนวทางเหมือนแยกขาดจากกัน บทความนี้ ผู้เขียนต้องการเสนอการพัฒนากรอบความคิด ‘นาฎราษฎร์’ ผ่านการอภิปรายของกลุ่มแนวคิดดังกล่าวว่า ประเพณีประดิษฐ์เป็นส่วนหนึ่งของรัฐนาฏกรรมในรัฐชาติสมัยใหม่และได้สร้างความสัมพันธ์ระหว่างอุดมการณ์ของชุมชนและผู้คนต่าง ๆ จนเกิดเป็นชุมชนจินตกรรมที่อยู่ภายใต้รัฐสมัยใหม่ด้วย ดังนั้น ชุมชนจินตกรรมไม่ได้เกิดขึ้นเพราะรัฐชาติสมัยใหม่ส่วนเดียว ทว่าผู้คนต่างสร้างประเพณีประดิษฐ์โดยแสดงออกผ่านรัฐนาฏกรรมของประชาชนเพื่อส่งเสริมความเป็นชุมชนจินตกรรมที่มีอำนาจของรัฐและท้องถิ่นซ้อนกันอยู่